Czwarte wydarzenie międzynarodowe w formule Transnational Learning Journey odbywało się w stolicy Słowenii Ljubljanie. Jak większość dotychczasowych wydarzeń w projekcie „Ochrona środowiska i efektywne gospodarowanie zasobami przez wykorzystanie instrumentów cyklu życia produktu w realizacji polityki regionalnej”(LCA4REGIONS), odbyło się ono w formule on-line. Tym razem rozważania partnerów poświęcone były problematyce zielonych zamówień publicznych – ang. Green Public Procurement (GPP).   

Dzień pierwszy:  prezentacja LCA4Regions w kontekście GPP i LCA na rzecz zrównoważonego rozwoju regionów.

Prof. Albin Pintar z Krajowego Instytutu Chemicznego przedstawił kraj gospodarza, profil swego macierzystego instytutu naukowo – badawczego oraz wprowadził uczestników spotkania w kontekst kolejnych prezentacji:

  1. Pierwszym prelegentem był Sašo Matas – Dyrektor Generalny Departamentu Zamówień Publicznych ze słoweńskiego Ministerstwa Administracji Publicznej, omówił on nową słoweńską ustawę dot. zielonych zamówień publicznych. Do jej najistotniejszych elementów należy:
  • promocja innowacji środowiskowych i gospodarki cyrkularnej;
  • polepszenie charakterystyki środowiskowej w zakresie oferowanych produktów
    i usług (nabywanych drogą zamówień publicznych);
  • dążenie do integracji gospodarki z systemami zarządzania środowiskowymi (typu ISO 140001, EMAS) oraz redukcja śladu węglowego;
  • ustanowienie celów dot. udziału „zielonej” infrastruktury (np. w zakresie co najmniej 15% niskoemisyjnych pojazdów, 30% budynków o  wysokich standardach w zakresie efektywności energetycznej);
  • regulacja działalności punktów kontaktowych dot. pomocy eksperckiej w zakresie zielonych zamówień publicznych;
  • klasyfikacja i identyfikacja 20 grup asortymentowych, objętych kryteriami środowiskowymi;
  • Implementacja metodologii LCC – przedstawiono przykłady i metodologie użycia dla sektora IT i przy zakupie pojazdów.

Zwrócono uwagę, że chociaż nominalna cena (zwłaszcza w momencie nabycia) zielonych zamówień  publicznych bywa wyższa, to w ostatecznym rozrachunku, biorąc pod uwagę koszty eksploatacji zużycia i utylizacji materiałów, końcowy rachunek ekonomiczny przemawia za stosowaniem GPP. Jako wyzwanie dostrzegł on potrzebę skierowania szkoleń i warsztatów w zakresie GPP poza sektor publiczny i izby handlowe (oferta skierowana do MŚP).

  1. Drugą prezentację przedstawił Matej Cerovšek z Ministerstwa Środowiska i Planowania Przestrzennego Republiki Słowenii. Zaprezentował on działania projektu „Care4Climate„, który  obejmuje również działania związane z przyjęciem metodologii cyklu życia (w szczególności rachunku kosztów cyklu życia – LCC) w dziedzinie GPP. Omówione zostały modelowe, zielone zamówienia publiczne dla kilku podmiotów (np. sprzętu biurowego, mebli i pojazdów). Podkreślono, że około 19% zamówień publicznych w Słowenii zawiera choć jeden aspekt środowiskowy, który musi być uwzględniany w procedurach GPP. Edukacja i budowanie świadomości społeczeństwa następuje poprzez upowszechnianie wiedzy z zakresu GPP: warsztaty w regionach, infolinia , materiały promocyjne, a także przykładowe dokumentacje z przetargów. Przedstawiono zielone aspekty procedur GPP w różnych fazach i obszarach m.in. wykorzystania zasobów, transportu (limit dystansu przewożenia żywności do 20 km), transportu elektrycznego (aut, pociągów), miejsca organizacji wydarzeń i imprez plenerowych (które to powinny być dostępne w zasięgu komunikacji zbiorowej), wymogów dla procesów produkcji i pakowania (materiały recyklowane), unikania alergenów, substancji szkodliwych, kwalifikacji w zakresie klas efektywności energetycznej sprzętu biurowego, czy wreszcie ich norm emisyjnych np. w zakresie hałasu (mniejsze niż 26dB). Uwzględniono także fazę końca życia (m.in. obligatoryjny odkup wyeksploatowanych pojazdów lub mebli przez dostawcę).
  2. Marie Darul i Anthony Delabroy z organizacji doradczej dla podmiotów i regionów „CD2E” przedstawili ostatnią prezentację tego dnia. Dotyczyła ona inicjatywy mającej na celu opracowanie proekologicznych klauzul i dyrektyw przetargowych, które mogłyby zostać włączone do umów publicznych. Obejmuje ona szeroki zakres zakupów publicznych: nowoczesne budownictwo, remonty, autostrady, dostawy i usługi. CD2E prowadzi konsultacje eksperckie w zakresie przyspieszenia transformacji pro środowiskowej w obszarach takich jak: zrównoważone budownictwo, wykorzystanie kompozytów naturalnych w budownictwie, GOZ, odnawialna energia, GPP. Organizacja posiada obszerną bazę danych obejmującą około 140 gotowych klauzul do zastosowania w kontraktach publicznych. Darmowe narzędzie angażuje obecnie ok. 13 tys. aktywnych użytkowników. Baza jest w pełni interaktywna, użytkownicy mogą dzielić się w własnymi doświadczeniami oraz proponować nowe klauzule i tematykę na rzecz GPP. Baza cały czas rozwija się, obejmując coraz to nowe obszary (gospodarkę wodną, certyfikaty BIM – Building Information Modeling, jakość powietrza w pomieszczeniach, ekoprojektowanie itp.).

Dzień drugi – Dedykowany był prezentacjom dobrych praktyk poszczególnych partnerów projektu „Ochrona środowiska i efektywne gospodarowanie zasobami przez wykorzystanie instrumentów cyklu życia produktu w realizacji polityki regionalnej”(LCA4REGIONS).

  1. Polska

Anna Bogusz z Fundacji na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE) przedstawiła prezentację pt. „Aktywne wsparcie zamawiającego przez Urząd Zamówień Publicznych”. Zaprezentowała ona m.in. działalność i profil fundacji oraz przede wszystkim możliwości jakie niosą ze sobą ogólnodostępne narzędzia do kalkulowania kosztów  LCC/LCA dedykowane dla osób, które zajmują się GPP. Narzędzia te zaadaptował Urząd Zamówień Publicznych, na bazie analogicznych aplikacji opracowanych przez Komisję Europejską. Zaprezentowane zostały także kwestie związane z działalnością publikacyjną, szkoleniową i edukacyjną UZP, a także narzędzia (w tym darmowe) dot. kalkulacji LCC/LCA opracowane przez m.in. Harvard University, smart-spp.eu, clean-fleets.eu.

  1. Portugalia

Elsa Nunes z portugalskiego regionu  Baixo Alentejo przedstawiła innowacyjne założenia regionalnego, scentralizowanego systemu zamówień publicznych. Pokazała także studium przypadku dot. renowacji dwóch budynków, z których jeden był zabytkiem. Zamówienie szeregu robót budowlanych, usług i dostaw wymagało połączenia wymogów środowiskowych i efektywności energetycznej oraz standardów konserwatorskich z jednoczesnym zachowaniem odpowiedniej temperatury w budynku zabytkowym, a także jego pierwotnych parametrów budowlanych. Procedury w takich przypadkach są długotrwałe i nierzadko kosztowne, niemniej jednak wykazano, że nawet w takich przypadkach warto stosować kryteria cyklu życia.

  1. Hiszpania,

Sandra Elia Hurtado zaprezentowała przykład zamówienia publicznego typu GPP
w hiszpańskiej Pampelunie. Wdrożono tam program zdrowego odżywiania dla dzieci
w publicznych placówkach zbiorowego żywienia. Zastosowane kryteria zamówień obejmowały: promowanie żywości organicznej, świeżej, nieprzetworzonej i niemrożonej, sezonowych owoców i warzyw, produktów lokalnych, pochodzących bezpośrednio
od producenta lub nabywanych poprzez jednego pośrednika. Założono, iż żywność pakowana będzie w materiały recyklowane i kompostowalne. W obszarze transportu premiowane kryterium stanowił także transport niskoemisyjny, do 50 km, wykorzystujący duże opakowania zbiorcze.

  1. Finlandia

Pekka Maijala z fińskiego Pyhäjärvi Institute przedstawił system zarządzania zrównoważonymi zamówieniami publicznymi na poziomie lokalnym na przykładzie miasta Pori w Finlandii. Pori należy do sieci miast dążących do neutralności klimatycznej i ograniczeń emisji. Miasto ma do dyspozycji zespół ekspertów, którzy aktywnie wspierają proces wdrażania GPP. Współpracują z KEINO Centrum, które pomaga w upowszechnianiu kryteriów środowiskowych, rozwijając stopniowo narzędzia LCC i LCA w tychże zamówieniach. Dotyczy to  m.in. sektorów:  AGD i oświetlenia. Do dyspozycji zamawiających pozostają także podręczniki, szczegółowo objaśniające aspekty pro-środowiskowe w procedurach przetargowych. Społeczny wpływ tych zamówień jest monitorowany przez narzędzia LCA i LCC. Odpowiednie kwalifikacje personelu, koordynacja i centralizacja zamówień wspomaga efektywność  procesu GPP.

  1. Włochy

Giorgio Bonvicini (Rina Consulting), Monica Lavagna (Politechnika Mediolańska) oraz Alessandro Dacomo (Region Lombardii) – omówili doświadczenia związane z wykorzystaniem kryteriów środowiskowych przy organizacji i demontażu infrastruktury wystawienniczej wystawy Expo (Mediolan, 2015 r.) Uczestniczyło w niej 145 państw z całego świata. Jej hasłem przewodnim było: „Żywienie planety, energia dla życia”. Ogromne wyzwanie logistyczne i skala przedsięwzięcia powodowała konieczność wdrożenia kryteriów w zakresie GPP. Odnosiło się to przede wszystkim do instalacji, pawilonów i  budynków o charakterze tymczasowym. W tym obszarze wymieniono takie czynniki jak maksymalna wysokość budynku, zrównoważone planowanie przestrzenne, z zapewnieniem minimalnego udziału terenów zielonych na poszczególnych działkach, udziału OZE w zasilaniu instalacji,  udziału powierzchni „zielonych”, zadaszeń oraz materiałów budowlanych z recyklingu. Ponadto, wdrożono programy dotyczące  zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi, dystrybucji napojów
i żywności, nasadzeń kompensacyjnych oraz minimalizacji niekorzystnego efektu „cieplnej wyspy”.

  1. Litwa

Jolanta Dvarioniene (Uniwersytet Techniczny w Kownie) przedstawiła system instytucjonalny  zajmujący się zielonymi zamówieniami publicznymi na Litwie. Pomimo wprowadzania proekologicznych regulacji, liczba zielonych  zamówień publicznych maleje (wynosi obecnie nieco ponad 3% wszystkich zamówień na Litwie). Przedstawiła ona również wyzwania i przeszkody na drodze do szerszego stosowania procedur LCA i GPP w zamówieniach publicznych. Wymieniła między innymi: niewystarczający poziom wiedzy i kompetencji oraz liczby dobrych praktyk, wysokie koszty procedur, stosunkowo niewielki udział produktów uwzgledniających standardy środowiskowe. Wyzwaniem są także same nawyki konsumenckie albowiem, większość klientów (67%) – nie kieruje się kryteriami cyklu życia, kupując dany produkt lub usługę.

  1. Słowenia

Albin Pintar i Gregor Žerjav z Krajowego Instytutu Chemicznego w Ljubljanie przedstawili kontekst sektorowy GPP w zakresie zakupu pojazdów (głównie drogowych). W obszarze kryteriów GPP omówiono m.in.  normy emisyjne, koszty eksploatacyjne w całym cyklu życia, dostępność sieci serwisowych i części zamiennych, osprzętu środowiskowego, kwestii systemów bezpieczeństwa, udzielanych gwarancji konsumenckich, systemu monitorowania ciśnienia w oponach i itp. Zaprezentowano także słoweński system zielonych zamówień publicznych. Obowiązujące przepisy weszły w życie w 2017 r. Zielone zamówienia są obligatoryjne dla 20 grup asortymentowych, w tym dla: żywności, budownictwa, usług komunalnych, elektroniki, odzieży, pojazdów, instalacji sanitarnych. Odsetek zamówień, które mają spełniać kryteria środowiskowe to m.in.: 15% żywności organicznej, 50% energii ze źródeł odnawialnych, 100% komputerów efektywnych energetycznie, 90% opon oraz żarówek nabywanych w najwyższej, dostępnej na rynku klasie energetycznej. Zidentyfikowane wyzwania to m.in. kwestia dalszej perspektywy implementacji GPP: czy efektywniej wprowadzać nakazowe, „twarde” regulacje prawne, czy też efekt taki można osiągnąć rekomendacjami oraz zachętami finansowymi lub fiskalnymi promującymi GPP.

Dzień trzeci – poświęcony był studium przypadków oraz dyskusji partnerów w ramach peer review (wzajemnej oceny).

Katriina Alhola – przedstawicielka Fińskiego Instytutu Środowiska zaprezentowała przykłady innowacyjnych rozwiązań w zamówieniach publicznych oraz platformę internetową wspierającą zamówienia publiczne, zarządzaną przez Centrum Kompetencyjne KEINO. Organizacja ta została założona 3 lata temu, a inicjatorem było fińskie Ministerstwo Gospodarki. W Finlandii 70 % nabywców zwraca uwagę aspekty środowiskowe w strategiach zamówieniowych, ale tylko 40% z korzysta nich aktywnie.  Rolą centrum KEINO jest m.in. zwiększenie świadomości podmiotów, pomoc w tworzeniu grup zakupowych, usługi doradcze. Centrum wspiera przede wszystkim zrównoważone, innowacyjne zamówienia publiczne. KEINO pomogło w realizacji takich zamówień jak: elektryczne autobusy
w Helsinkach, wyposażenie dla szkół na bazie materiałów recyklingowych, zrównoważona produkcja żywności, projekt i realizacja mieszkalnego budynku z drewna wyposażonego w ogrzewanie geotermalne, utworzenie wypożyczalni aut elektrycznych. Wyzwania jakie stoją przed tamtejszym rynkiem zrównoważonych zamówień publicznych to m.in. brak wiedzy dotyczącej takich zamówień wśród zainteresowanych uczestników rynku GPP, obawy związane z ryzykiem i możliwością popełnienia błędów, trudności z integracją istniejących rozwiązań z projektami nowoczesnymi, będącymi w fazie  wdrożeń, a także brak zasobów do realizacji innowacyjnych projektów. Odpowiedzią na te wyzwania jest potrzeba zmiany podejścia i świadomości podmiotów oraz zacieśnienie współpracy między uczestnikami procesu i dialog.

W drugiej części tego dnia Fritz Bakalau, ekspert projektu LCA4Regions, przedstawił swoje spostrzeżenia dotyczące stosowania LCA i zielonych zamówień publicznych w Europie. Zwrócił uwagę na bardzo zróżnicowane wizje, percepcję oraz strategie realizowania zrównoważonych zamówień publicznych i systemów ich oceny. Podkreślił, że LCA jest kluczową metodą wsparcia polityk regionalnych w UE. Ich rola systematyczne wzrasta z roku na rok, począwszy od lat 90-ych. Przyszły rozwój zrównoważonych zamówień publicznych zależy przede wszystkim od myślenia w kategoriach cyklu życia. Kończąca spotkanie dyskusja peer review pozwoliła partnerom przekazać swoje obserwacje dotyczące kontekstu polityki regionalnej prowadzonej przez Słowenię oraz porównać ją
z rozwiązaniami stosowanymi w swoich krajach.  Polityka partnera słoweńskiego została oceniona jako ambitna i realistyczna. Słowenia posiada odpowiednie regulacje (strategie rozwoju) zarówno średnio jak i długoterminowe, a głównym priorytetem jej polityki jest gospodarka cyrkularna. Zielone zamówienia są dobrze rozwinięte, a kryteria środowiskowe są aktualizowane co 2 lata. Znaczna część grup zakupowych jest obowiązkowo „zielona”, a prowadzona polityka wydaje się transparentna. Podkreślono także niezwykle silną pozycję tego kraju w międzynarodowych rankingach, dotyczących stopnia zaawansowania efektywnych wdrożeń, strategii i programów na rzecz środowiska oraz ochrony klimatu.

W podsumowaniu wydarzenia wskazano na potrzebę szerszego uwzględniania w zamówieniach publicznych ubocznych efektów środowiskowych w kontekście społecznym i kosztów LCC oraz LCA. Wskazane byłoby również położenie większego nacisku na wykorzystanie certyfikatów środowiskowych, ecolabellingu, ecodesignu i narzędzi pokrewnych.

ASz (PMIV)